Cố Đô Hoa Lư là một công trình kiến trúc mang ý nghĩa lịch sử to lớn của đất nước Việt Nam, cạnh những lễ hội truyền thống đặc sắc được lưu truyền đến nay tạo sự thu hút nhiều du khách du lịch Ninh Bình.
Khi nói về Hoa Lư thì nhiều người Việt Nam ta sẽ hình dung đây là kinh đô đầu tiên của Đại Cồ Việt, nhà nước phong kiến trải qua các thời Đinh, Tiền Lê và Lý. Sau đó dời đô về Thăng Long (Hà Nội), thì nơi đây trở thành cố Đô. Mặc dù các triều vua về sau không ở tại Ninh Bình nữa, nhưng các vị vua vẫn cử người đi tu sửa, xây dựng thêm những công trình kiến trúc như phủ, đình, chùa, lăng bổ… Mà ngày nay khi có dịp du lịch Ninh Bình bạn vẫn có thể chiêm ngưỡng những công trình kiến trúc này.
Hành Trình Thăm Quan Cố Đô Hoa Lư.
Từ Hà Nội, theo quốc lộ 1A đến km 86 rẽ theo con đường có từ xưa mang tên Tiên Yết, du khách đi khoảng 4km nữa là vào tới khu di tích kinh đô Hoa Lư.
Trên cánh đồng chiêm bát ngát màu xanh mát của hai huyện Gia Viễn và Gia Khánh thuộc tỉnh Ninh Bình, 99 ngọn núi đá vôi lô nhô nối tiếp nhau như bức tường thành. Đôi chỗ có ngọn đột ngột vươn cao như toà tháp canh khổng lồ, sừng sững vây quanh những thung lũng thoáng rộng.
Những con sông uốn khúc với hồ đầm, mặt nước lấp loáng như gương in bóng cảnh núi non hùng vĩ và bầu trời thoáng đãng. Đây là thắng cảnh “Hạ Long trên cạn”, nơi có khu di tích Hoa Lư, kinh đô của nước Đại Cồ Việt thuở xưa.
“Cồ Việt quốc đương Tống Khai Bảo, Hoa Lư đồ thị Hán Trường An”, nghĩa là “Nước Đại Cồ Việt ngang hàng với nhà Tống đời Khai Bảo; Hoa Lư là kinh đô Đại Cồ Việt cũng như Tràng An là kinh đô của nhà Hán vậy”.
Đây là đôi câu đối trên cột đền vua Đinh ở cố đô Hoa Lư, nói lên lòng tự hào của tổ tiên ta trước tầm vóc lớn lao của tổ quốc giai đoạn độc lập tự chủ sau ngàn năm bị đô hộ và không ngừng chóng thống trị.
Theo sử cũ, cố đô Hoa Lư nằm trên địa phận của hai xã Trường Yên Thượng và Trường Yên Hạ ngày nay.
Dựa vào hình thế núi non sông nước, người xưa đã đắp thành luỹ vây quanh kinh đô. Tường Thành cao từ 8 đến 10m, đắp bằng đất, bó gạch lớn, có chữ “Đại Việt quốc chân thành chuyên”.
Kiến Trúc Cố Đô Hoa Lư.
Thành Hoa Lư chiếm một diện tích khoảng 300ha, chia làm hai khu vực, thành nội ở phía Đông và thành ngoại ở phía Tây, ăn thông với nhau qua một ngách núi gọi là Quèn Võng. Giữa hai khu có cổng xây bằng đá, cầu đá bắc qua hào sâu mang tên Cầu Đông, Cầu Dền…
Từ thời Đinh đến Tiền Lê qua 41 năm (968 – 1009), trong thành có nhiều lầu các được xây dựng. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vua Lê Đại Hành đã cho xây dựng điện ” Bách Bảo Thiên Tuế” ở núi Đại Vân, cột dát vàng bạc làm nơi coi chầu. Bên Đông là điện Phong Lưu, bên Tây là điện Tử Hoa, bên tả là điện Bồng Lai, bên hữu là điện Cực Lạc.
Tiếp theo là Đại Vân lầu, điện Trường Xuân là nơi vua nghỉ. Bên cạnh điện Trường Xuân dựng điện Long Lọc lợp ngói bạc. Thành ngoại cũng có nhiều công trình kiến trúc, dinh thự, kho tàng…
Quanh khu vực này còn di tích chùa Một Cột với cột Kinh Lăng Nghiêm hình trụ tám cạnh dựng năm 998, hàng trăm cột Kinh Phật của Nam Việt Vương Đinh Liễn tiến cúng. Đền thờ công chúa phật Kim, con vua Đinh Tiên Hoàng gả cho sứ quân Ngô Nhật Khánh, sau y làm phản, công chúa Nhật Kim nhảy xuống giếng tự vẫn. Am Tiêm, vốn là nơi nuôi hổ báo để trị tội đồ, sau biến thành nơi thờ Phật.
Núi Cột Cờ cao hơn 200m là nơi cắm cờ của triều đình Đại Cồ Việt. Núi Chợ, Ao Giải, Hang Muối, Hang Tiền, Đấu Đong Quân, tuyến đường lát gạch in hoa cúc, phượng múa, hai bên có nhiều cột lim, nối liền núi Cột Cờ với núi Thanh Lân ở tuyến đường phía Đông.
Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô ra Thăng Long đã cho dựng ở kinh đô mới một số cầu, cổng, đền, chùa,.. vốn có ở Hoa Lư như chùa Một Cột, cầu Đông, cầu Dền…
Địa Điểm Thăm Quan Gần Cố Đô Hoa Lư.
Cách quốc lộ 1A khoảng 1km có động Thiên Tôn, vốn là trạm gác tiền tiêu của cố đô, nằm dưới chân núi Dũng Đương. Động này chia làm hai phần. Phần ngoài rộng khoảng 200m vuông, nền phẳng, trần cao giữa có một hương án khá lớn, chạm đẹp. Bên trái là bệ thờ 18 vị la hán, bên phải treo quả chuông lớn đúc vào thời Cảnh Hưng. Phía sau hương án là một hành lang ngắn ăn thông vào một hang nhỏ tạo thành hình chuôi vồ được coi là hậu cung, có án thư, bệ thờ, long đình, đôi rồng chầu làm toàn bằng đá.
Hình ảnh: Chùa Thiên Tôn.
Trong long đình có thần Trấn Vũ Thiên Tôn bằng đồng cao bằng người thật, nặng khoảng 4 tạ, đứng chống gươm trên lưng rùa đá, trông oai nghiêm đường bệ. Phía sau long đình có một cái giếng tròn gọi là giếng rồng, quanh năm có nước, người ta nói rằng có mạch ngầm ăn thông ra tận sông Gián.
Từ động Thiên Tôn, du khách đi tiếp khoảng 2km nữa sẽ tới Quèn Ổi, là cửa ngõ phía Đông của Kinh đô Hoa Lư.
Tương truyền đền thờ vua Đinh và đền thờ vua Lê được xây dựng trên nền cung điện chính thuở xưa, nằm ở trung tâm khu vực Thành ngoại. Đền vua Đinh tựa lưng vào dãy núi Phi Vân.
Theo các vị bô lão địa phương thì đền được xây vào thời Lý, quay về hướng Bắc. Sau đợt trùng tu lớn vào thời Hậu Lê (cuối thế kỷ 17) đền mới hướng về phía Đông như ngày nay. Đền làm theo kiểu “Nội công ngoại quốc”. Ngoài cùng là cổng lớn được gọi là “Ngọ Môn Quan”. Tiếp đó là hồ sen, núi giả, rồi đến Nghi môn quan (cổng ngoài), dẫn tới hai cột trụ cao có đôi câu đối nêu bật địa thế hiểm trở của núi non sông nước Hoa Lư.
Gần đó là tấm bia lớn dựng vào năm Chính Hoà thứ 17 (1696), ca tụng công đức vua Đinh. Qua hai trụ cổng là đến sân rồng. Giữa sân rồng là một sạp rồng đặt trên bệ cao dài 1m90, rộng 1m40. Mặt sạp và thành sạp là nguyên một khối đá. Một con rồng lớn có sừng giữa trán, tai như tai trâu, râu xoắn dưới cằm, bờm hất ngược, vùng vẫy trong mây, choán gần hết mặt sạp. Viền quanh sạp, trên chân sạp kiểu ” chân quỳ dạ cú” là các hình lâu đài, rồng phượng, hoa chanh, lá đề, vân mây, cá, tôm, tép, cua, chuột…
Hai bên sạp rồng có đôi nghê đá trông rất sống động. Đền gồm ba lớp:
1. Ngoài là bái đường.
2. Giữa là gian thiêu hương thờ Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Trịnh Tú, Lưu Cơ là bốn khai quốc công thần trụ cột của triều đình nhà Đinh.
3. Lớp trong cùng là toà chính cung. Chính giữa có tượng Đinh Tiên Hoàng đúc bằng đồng, khoác mũ áo thiên tử, ngồi trên bệ rồng. Bên trái là tượng Nam Việt Vương Đinh Liễn. Bên phải là tượng Định Toàn, Đinh Hạng Lang, đều là các con trai của nhà vua.
Phía trước tượng Đinh Tiên Hoàng có một khoảng trống, tương truyền xưa kia có tượng Đỗ Thích (kẻ ám sát nhà vua Đinh Liễn) quỳ ở đó. Hàng năm, đến ngày có biến cố bi thảm này, vào tháng 10 âm lịch, tượng Đỗ Thích lại bị lôi ra trước sân rồng để dân chúng xúm vào quất roi đánh và sỉ vả.
Bên Trong Di Tích Hoa Lư.
Trong công trình di tích cố đô Hoa Lư, đền vua Lê cách đền vua Đinh tầm 500m, nằm bên một chi nhánh của sông Hoàng Long, dựa vào núi Đĩa, phía trước là núi Đèn, kiểu cách kiến trúc cũng giống như đền thờ vua Đinh. Cũng có Nghi môn ngoại, hồ sen, núi giả; Nghi môn nội, sân rồng, sạp rồng, bia ca tụng công đức vua Lê Đại Hành dựng vào năm Hoằng Định thứ 9 (1608), ba toà bái đường, thiêu hương, chính cung.
Vì ít được trùng tu do quan niệm “coi trọng Đinh, coi thường Lê” của các triều vua sau nên đền vua Lê còn giữ được nhiều dấu tích kiến trúc trang trí cổ. Đặc biệt có sáu đầu bẩy chạm hình sáu con rồng. Mỗi con một dáng vẻ khác nhau, con vờn ngọc, con dấu hổ, con phun lửa… rất sinh động. Bộ cánh cửa toà chính cung có hình độc long trên nên gấm chữ triện hoa chanh, chạm trỗ khá công phu.
Cũng như đền vua Đinh, nhiều mảng chạm trỗ trên cốn, ván bưng, con chồng giường, trên diềm bia, bệ đá… với các hìh rồng ổ, rồng đàn, tôm, cua, khỉ, sóc… thể hiện rõ cảm hứng nghệ thuật sáng tác phóng khoáng và tài năng điêu luyện của các nghệ nhân thời xưa.
Trong chính cung đền của vua Lê có đặt tượng vua Lê Đại Hành ngồi trên ngai vàng, mang dáng dấp võ tướng, bên phải là tượng Lê Long Đĩnh, bên trái là tượng Dương Vân Nga xiêm y lộng lẫy, nét mặt thanh tú.
Tại công trình cố đô Hoa Lư, lăng vua Đinh Tiên Hoàng đặt trên đỉnh Mã Yên sơn, giữa chỗ hơi võng xuống như hình yên ngựa, khá rộng rãi và bằng phẳng. Đường lên sơn lăng có gần 300 bậc đá, gập ghềnh cheo leo. Lăng xây bằng đá tảng, có bệ thờ, lưu hương đều bằng đá. Trước lăng là tấm bia lớn ghi “Đinh triều Tiên Hoàng đế chi lăng”. Lăng vua Lê Đại Hành đặt ở phía Nam chân núi Mã yên cũng xây bằng đá, trước lăng có bia. Hai bên lăng có hai quả núi nhỏ ứng với thế “Rồng chầu hổ phục”.
Khách du lịch Ninh Bình thăm quan cố đô Hoa Lư đứng bên lăng vua Đinh Tiên Hoàng trên đỉnh núi Mã Yên có thể nhìn bao quát toàn cảnh khu di tích cố đô hoa lư với núi cao trùng điệp vây quanh, ở giữa là dòng sông Hoàng Long quanh co uốn khúc.
Sự Tích Về Vua Đinh Tiên Hoàng.
Bên tả sông Hoàng Long có ngọn Kiếm Lĩnh (Núi Cắm Gươm). Ở đây có sự tích về Đinh Tiên Hoàng hồi còn là cậu bé chăn trâu thường cùng bọn trẻ tập trận cờ lau. Một hôm cậu mổ trâu của chú cậu để khao quân. Người chú nổi giận, cầm gươm đuổi chém. Cấu bé Đinh Bộ Lĩnh hoảng sợ chạy thẳng tới ven sông, nhảy xuống nước. Một con rùa vàng bỗng nổi lên đỡ cậu lội sang bờ bên kia sông. người chú thấy vậy sợ quá, cầm gươm chống xuống đất, kinh hãi sững sờ nhìn theo.
