Mường Hum Lào Cai nổi tiếng với những ngọn núi cao, những cánh rừng hoang sơ, các con suối đẹp. Bởi lẽ đó mà Mường Hum luôn là điểm đến thu hút du khách, những người ưa thích phiêu lưu, ngoạn cảnh từ khắp nơi.
Mường Hum có cảnh quan đặc thù được biết đến đầu thế kỷ 20, cách thành phố Lào Cai về hướng Tây Bắc 45km. Con đường tới Mường Hum, phải qua quần thể hang động Mường Vi, tới Bản Xoẻ, mới đến được đây.
Phải nói ngay rằng cảnh quan Mường Hum hợp cùng quần thể động Mường Vi có thể làm một chuyến tour dã ngoại 1 hoặc 2 ngày tại vùng Tây Bắc Lào Cai, rất hấp dẫn những ai muốn lãng du tron thiên nhiên và khám phá những ngoạn mục, kỳ vĩ của tạo vật cùng sinh hoạt đặc thù hay lạ trong đời sống con người miền cao Việt Bắc.
Mường Hum là vùng núi cao hùng vĩ luôn có những làn mây lan toả. Một con đường vắt ngang sườn dốc thoải dần dần dẫn du khách đi vào một phố nhỏ, phố núi Mường Hum vẫn còn thoáng vẻ trầm mặc, hiền hoà.
Xưa kia, Mường Hum chỉ có hai dãy nhà dọc theo đường, luôn ẩn hiện vẻ buồn hắt hiu. Chỉ đến ngày họp phiên chợ, khu vực này mới bừng dậy chào đón khách, náo nhiệt với tiếng người cười nói, tiếng ngựa chạy lộp cộp trên đường, hí vang trong gió lạnh và rực rỡ sắc màu trang phục của các thiếu nữ dân tộc từ các núi cao đổ về.
Nay phố xá đã đông đúc. Bên cạnh những nếp nhà tường trắng, lợp ngói ống rêu phong cổ kính, còn xen lẫn những nếp nhà ngói đỏ và lác đác những ngôi nhà hình hộp xem ra không nấy hoà điệu về thẩm mỹ kiến trúc xây dựng, nhưng đó là những vật chứng của cuộc sống văn minh đương thời. Tuy nhà cửa có hình dáng không thuận hợp nhưng lòng người vẫn chứa chan thắm tình hoà thuận giữa các dân tộc với nhau, và tình cảm lứa đôi, có khi cùng dân tộc, cũng có khi trai dân tộc này phải lòng gái dân tộc khác nhưng không mặc cảm, tị hiềm chút nào.
Mường Hum có một con suối, là khúc tình ca không lời muôn thuở lặng lờ làm duyên cho cảnh vật đất trời và đời sống hiền hoà trầm lặng của những người miền núi cao. Thú vị nhất với du khách là mọi người có dịp thưởng thức thịt thơm ngon ngọt của cá suối Mường Hum nướng trên lửa hồng, Ă chỉ một lần chưa hẳn đã dễ quên mùi vị. Cá ở đây rán hay nướng ăn đều thơm ngon, không tanh. Cá suối ấy là cá suối Pia ngờ, con cá này mình xanh, đầu dẹt, thân nạc.
Lấy ruột cá này tẩm nhiều gia vị, trộn với gỏi băm của trái đu đủ non (trái đu đủ non được bào xắt thành sợi nhỏ mỏng), rồi đem chưng, hoặc hấp, sẽ được một món ăn đặc sản, có tính bổ dưỡng sức lực.
Mường Hum còn bảo lưu gần như nguyên vẹn nếp sống văn hoá truyền thống. Khách đường xa dẫu chưa quen biết cũng đều được tiếp đón niềm nở chân tình. Sự tiếp đón không là lời nói ngoài miệng lưỡi hay theo lối xả giao thường tình, mà là lời mời mọc thật tâm một bữa ăn, một chén rượu ấm tình.
Vào ngày tết nguyên đán, lễ hội Roong Pooc (của người Giáy), tết thanh minh, ngày lễ xá tội vong nhân hoặc ngày ăn cơm mới mừng vụ mùa thu hoạch xong, nhà nhà mời nhau ăn bữa cơm rau với thịt vịt, thịt lợn hay thịt trâu, bò sấy khô nấu với rau cải.
Từ xa xưa, cùng với những bữa ăn còn có hội xờ, múa quạt. Đất đai cho con người cơm gạo dẻo, suối nước cho cá ngon, thì ở đây các cô gái đều trắng nõn nà, dù các cô có đi đâu, ở đâu, mọi người đều nhận ra các cô là … gá Mường Hum.
Chợ Mường Hum lâu nay họp phiên vào ngày chủ nhật, là nơi hội tụ, giao lưu gắn bó tình đoàn kết của những người thuộc nhiều dân tộc khác nhau, cũng là phiên chợ se dây những tình duyên mới cho gái trai mới lên ở các vùng thôn bản. Từ chiều tối hôm trước, thứ bảy cuối tuần, người người gồm gìa trẻ, gái trai từ các làng xã vùng cao, vùng xa đổ về. Các quán bán thắng cố khói bay lan toả nghi ngút, bốc lên hương vị đặc biệt chỉ có ở núi rừng vùng cao này.
Người có tuổi thì hỏi han sức khoẻ, cuộc sống làm ăn của nhau. Còn gái trai thì tâm tình thủ thỉ, gắn bó hẹn ước một ngày tái ngộ đi đến cuộc sống chung suốt đời.
Mường Hum còn khá nhiều điều chưa biết hết và tất nhiên chưa có thể kể ra hết. Phố núi vùng cao yên bình này thật chứa chan tình cảm nồng nàn. Chỉ có thể đến tận nơi mới hiểu biết được nhiều điều mới lạ, có dịp du lịch Lào Cai, bạn hãy khám phá nhé!
