Văn Thánh Miếu là một công trình kiến trúc độc đáo được xây dựng tại làng Long Hồ, nay thuộc phường 4, tp Vĩnh Long, cạnh con sông Tiền. Miếu này do cụ Phan Thanh Giản và cụ Đốc Học Nguyễn Thông khởi xướng.
Khi khách lữ hành du lịch Vĩnh Long ghé lại khu vực Văn Thánh Miếu, bên bờ sông Tiền sẽ không khỏi kinh ngạc bởi vẻ đẹp thiên nhiên và cuộc sống thanh bình của nơi đây. Trong hành trình này du khách sẽ được đắm mình trong bầu không khí trong lành nơi miệt vườn Vĩnh Long, được ngồi trên những chuyến thuyền độc mộc, xuôi theo dòng nước hiền hoà, thưởng thức những món ăn dân dã miệt vườn đầy hấp dẫn.
Đặt biệt hơn cả là công trình kiến trúc cổ nổi tiếng hàng đầu của xứ Nam Kỳ là văn Thánh Miếu đây được xem là Quốc Tử Giám của miền Nam nước ta. khi trải nghiệm cuộc sống mộc mạc của người dân tại văn Miếu du khách sẽ cảm nhận được sự lắng đọng của lịch sử văn hoá với những cảnh quang thiên nhiên tươi mát, dịu ngọt níu giữ chân người khách bộ hành không nỡ rời xa.
Văn Thánh Miếu được xây dựng vào năm 1864, trải qua hơn trăm năm biến động của lịch sử, chiến tranh nhưng vẫn giữ được nguyên vẹn kiến trúc cổ kính. Miếu mang đậm tính chất Nho giáo thời xưa, khi bước vào bên trong, du khách sẽ thấy nơi thờ cúng khổng tử trong một ngôi nhà 3 gian 2 chái cổ xưa.
Vì ngôi miếu này nằm gần trung tâm thành phố Vĩnh Long nên hệ thống đường xã đã được bê tông hoá, giúp du khách đi lại thuận tiện. Khi đặt chân vào trong khuôn viên bạn sẽ cảm nhận được không khí mát rượi nhờ sự bài trí bên trong văn Thánh Miếu và vị trí nằm cạnh nhánh sông Tiền.
Khi du khách đến cổng tam quan, dẫn vào khu vực Miếu sẽ thấy mái của công trình được sơn màu thiếp vàng làm toát lên vẻ đẹp quý phái của ngôi miếu. Cổng Tam quan này có nhiều nét khác biệt so với cổng của các di tích khác. Sau cổng là thần đạo dẫn lối vào điện Đại Thành, hai bên là hàng cây sao cao vút tựa như 2 hàng lính hầu bảo vệ.
Phía trước chính diện, giữa thần đạo là ba tấm bia đá. Tấm bia số 1 có ghi lại thông tin của Phan Thanh Giãn hy sinh (1866), bia được dựng vào năm 1911. Bia đá số 2 ghi công của Tống Hữu Định cùng giới tri thức đã trùng tu lại văn miếu lần 2 (1903). Bia đá số 3 dựng vào năm 1931, trên có ghi lại di chúc của bà Trương Thị Loan, con gái của Trương Ngọc Lang, người có công hiếu đất để xây dựng miếu. Còn 2 tấm bia đá đằng sau do Nguyễn Liên Phong khắc ghi vào đầu thập niên thế kỷ 20.
Bên cạnh nhưng bia đá khắc ghi những vị có công trong công cuộc bảo vệ đất nước, xây dựng miếu,…,tại khuôn viên của văn Thánh Miếu, du khách sẽ thấy có 2 ao nhỏ mang tên hồ Nhật Tinh và hồ Nguyệt Anh, bên trong có trồng nhiều sen đến dạo mùa hè, hoa sen nở hương thơm ngát, cạnh đó là kiến trúc nhỏ được gọi là Tuỵ Văn Lâu và Điện Đại Thành, mang nét kiến trúc đặc trưng, tiêu biểu vùng đất Nam Bộ.
Phía trước sân, hai bên Văn Xương có 2 khẩu súng thần công đại bác, 2 khẩu thần công này tương truyền được dùng để bảo vệ thành Vĩnh Long vào năm 1860.
Công trình di tích Văn Thánh Miếu đã được bộ VHTT công nhận là di tích văn hoá cấp quốc gia vào ngày 25-3-1991. Hàng năm có nhiều du khách du lịch Vĩnh Long đã ghé thăm Thánh Miếu để tỏ lòng tôn kính, quý mến với những hiền tài đất nước, đặt biệt vào ngày lễ lớn. Như ngày lễ tế khổng Tử ngày xuân Thu, Đinh Thu, lễ giỗ cụ Phan Thanh Giản ngày 4 – 5/7 âm lịch hay lễ truy điệu chung các quan đại thần, ngày giỗ âm binh vào 12-13/10 âm lịch.
