Múa Xoè là điệu múa có từ lâu đời của người Thái ở vùng Tây Bắc nước Việt Nam và đã trở thành một sinh hoạt văn hoá thường diễn ra trong dịp tết Nguyên đán, các dịp lễ hội, vào dịp tháng tư, rằm tháng 7…
Theo một số người Thái lão thành cho biết, múa xoè ngày xưa được tổ chức quanh một đống lửa lớn, bà con người Thái đứng thành vòng tròn hướng vào đống lửa và cùng múa.
Múa xoè có nhiều điệu: điệu múa vòng tức là điệu múa tập thể nhiều người, các điệu múa năm người, bốn người, ba người, hai người, kể cẩ xoè một người. Trong khi vừa uyển chuyển người để bước theo nhịp xoè, những người trong cuộc đều nắm tay nhau, vài kề vai cùng chuyện trò. Trong dịp tết Nguyên đán thường tổ chức múa xoè vòng.
Về sau, người ta dần tách thành các nhóm xoè năm, xoè bốn, xoè ba, xoè đôi. Các nhóm xoè it người trên đây lại hợp thành xoè vòng một cách chủ động, đơn giản, quen thuộc. Trong khi diễn xoè, chân của nghệ nhân luôn xê dịch, khi bắt đầu bước lên phía trước một bước, hai tay của nhóm người đều nâng lên ngang tầm vai.
Khuỷ tay hơi co lại để bước lùi về một bước và hai tay trở lại buông thẳng. Vòng tròn chuyển sang bên phải hoặc bên trái, cũng có khi chuyển đi nửa vòng về bên phải rồi lại quay nửa vòng về bên trái. Rõ ràng điệu múa xoè rất nhịp nhàng bằng các động tác nhún bước hoặc lê bước chứng tỏ người Thái đã phỏng theo các động tác giả gạo, địu con nhỏ…. thường diễn ra trong cuộc sống thường ngày của họ.
Trong các dịp lễ hội, cùng với điệu múa xoè luôn có dàn nhạc cổ làm cho tiết mục xoè càng rộn ràng thôi thúc lòng người tham dự. Nhạc cổ gồm có trống, chiêng, chũm, choe, khèn hoà quyện. Tính đến nay bà con người Thái ở Tây Bắc có 32 điệu xoè: xoè hoa, xoè nón, xoè khăn… Xoè hoa là điệu múa xoè bắt nguồn từ truyền thuyết về mối tình chung thuỷ của chàng Khun và nàng Ban, được trai thanh, gái lịch người Thái diễn tấu, vừa tỏ lòng ca ngợi mối tình sắt son chung thuỷ.
Trong khi diễn tấu điệu múa xoè, vai trò của nghệ nhân đánh trống rất quan trọng. Điều dễ hiểu là mỗi nhịp trống của nghệ nhân vang lên thì không những người trong dàn điệu múa xoè sẽ có những động tác riêng biệt phù hợp, đồng thời nghệ nhân đánh chiêng cũng khéo hoà hợp, nhấn mạnh…. mà còn tác động đến cả người khách tham gia dự.
Không ít trường hợp cùng với tiếng trống, tiếng chiêng những du khách rộn ràng, hưng phấn một cách tự nhiên đều bị lôi cuốn vào diệu múa, tuy không thuần thục nhưng đều thể hiện tình cảm chân thành. Điều này chứng tỏ múa xoè của bà con người Thái ở Tây Bắc Việt Nam có sức cuốn hút tình cảm dân tộc, cộng đồng sâu sắc.
Theo quan niệm của dân tộc Thái thì múa xoè thì phải vui và càng đông thì càng vui, và mùa màng càng bội thu, cây cối càng đơm hoa kết quả. Sau quãng thời gian làm việc vất vả trên nương, không khí của điệu múa sẽ khiến người Thái quên bao mệt nhọc. Có dịp du lịch Điện Biên, Lào Cai, Sơn La… bạn có thể thưởng thức giai điệu độc đáo trên.
