Người Mường ở Hoà Bình sống tập trung tại những thung lũng có cánh đồng trồng lúa nước ở xung quanh. Thung Mây là một xứ Mường sẽ khiến cho du khách nhiều ngạc nhiên. Ở độ cao 1.200m so với mặt biển – Thung Mây có cảnh quan đẹp như tranh, đặc trưng cho một nền văn hoá cá biệt. Trang phục tiêu biểu như cạp váy, những khi lễ trong đời sống như cưới hỏi, may chay, những trường ca, truyện kể điển hình cho một nền văn hoá riêng biệt đều có tại đây. Khi du lịch Hoà Bình, du khách sẽ có cơ hội tìm hiểu thêm những văn hoá, lễ hội đặc sắc của địa phương.
Trong âm nhạc dân tộc Mường, chiêng trống giữ một vai trò quan yếu. Có những giàn chiêng gồm đủ 12 chiếc, chỉ được sử dụng trong những ngày lễ lớn như hội xuân, lễ xuống đồng, lễ mừng nhà mới. Ở xứ Mường, trong khung cảnh của thung lũng có suối lượn quanh co và giữa tiếng rì rào của rừng cây, tiếng chiêng ngân vang trầm bổng có âm hưởng sâu lắng và vang vọng tưởng chừng như bất tuyệt và ở đây người lạ thường được coi là khách quý, luôn được tiếp đãi niềm nở.
Lễ Hội Người Mường. Có 3 lễ hội tiêu biểu nhất.
1/ Lễ hội cầu mát.
Là tục lệ của dân cư Mường rất đặc trưng ở vùng Hoà Bình. Theo quan niệm của dân tộc Mường, nhà nào bị hoả hoạn là do mạch đất nóng quá mức nên người ta phải làm lễ cầu mát trong nhà để tránh hoả hoạn.
Vào buổi lễ, thầy mo cầu khẩn 4 vị thần là Trời, Đất, Nước và Lửa để phù hộ cho dân bản được mát mẻ. Sau đó một lão nông cày một đường trên vạt đất cạnh bản, rồi người ta lấy nước đổ vào đường cày đó với ý nghĩa làm mát lòng đất. Lễ thường được tổ chức sau khi có một nhà nào đó bị hoả tai.
2. Lễ Cơm Mới.
Đây là lễ nghi của cộng đồng người Mường ở Hoà Bình. Nghề Nông là nghề chính, đồng bào rất chú trọng vào vụ mùa. Từng gia đình sửa soạn cỗ bàn mừng vụ mùa thu hoạch xong, họ gói bánh chưng làm lễ cúng vái lúa và cúng giỗ ông bà, cha mẹ như người Việt trong đạo thờ gia tiên.
3. Hội Xéc bùa cũng là hội cồng chiêng:
Đây là hội lớn của dân tộc Mường vùng Hoà Bình. Xéc bùa là xách cồng chiêng đi hát rong của các phường bùa. Lối hát này có ảnh hưởng rộng tới vùng đất Bắc và Nam Trung bộ, thậm chí lan rộng đến Nam bộ, (trong nam gọi là sắc bùa). Lối hát và ý nghĩa ở các địa phương rất giống nhau, tuy nhiên cách gọi có khác âm như sắc bùa, ca xuân, ca xoan (xuân gọi trại), Xéc bùa…
Phường bùa gồm những người biết hát và biết đánh cồng chiêng. Họ tổ chức vào dịp tết, từ ngày cuối cùng năm cũ tới những ngày đầu năm mới để chúc lành mọi nhà. Khi đi chúc tết hay chúc mừng các gia đình, phường bùa đi theo thứ tự, đánh cồng chiêng, nói thơ ứng khẩu để ca ngợi gia chủ, chúc làm ăn phát đạt và bình an. Chủ nhà mang lễ vật ra cùng hát đối đáp. Phường bùa hát chúc gia chủ xong nhận lễ vật, tiền thưởng rồi tiếp tục sang nhà khác.
