Theo lịch sử dân tộc ta, chùa Dâu thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh được xây dựng vào năm 187 và hoàn thành năm 226 ở vùng Dâu, thành Luy Lâu. Nơi đây được xem là trung tâm phật giáo đầu tiên của nước ta.
Chùa Dâu thờ tứ pháp – 4 vị nữ thần tương ứng với hiện tượng tự nhiên: mây, sấm, gió, chớp. Kiến trúc ngôi chùa được kết hợp hài hoà giữa phật giáo Ấn Độ và tín ngưỡng dân gian nước Việt Nam. Mặt tiền chùa dâu từ khoảng sân hướng ra đường quốc lộ 17.
Vào những năm đầu của Công Nguyên. Một số nhà sư Ấn Độ đầu tiên đã đến đây và cuối thế kỷ thứ 6, nhà sư Tì-ni-đa-lưu-chi Từ Trung Hoa đến chùa này và lập nên một thiền phái ở nước ta. Chùa Dâu Bắc Ninh là ngôi chùa có lịch sử lâu đời nhất nền phật giáo Việt Nam. Chùa được nhà nước ta xếp vào hạng di tích lịch sử vào ngày 28/4/1962, là địa điểm du lịch tâm linh hấp dẫn khi khách du lịch Bắc Ninh thường hay ghé thăm quan, cúng bái, vãng cảnh.
Tương truyền tại ngội chùa có phật Mẫu Man Nương thờ tại chùa tổ ở làng Mèn Mãn xá cách chùa Dâu tầm 1km. Chùa này được xây dựng vào năm 1313 và được trùng tu nhiều lần qua các triều đại. Đến thời vua Trần Anh Tông, nhà vua sai trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi kiến thiết lại chùa Dâu trở thành ngôi chùa trăm gian, tháp 9 tầng, cầu 9 nhịp. Hiện tại toà thượng điện chỉ còn lại vài mảng chạm khắc tinh xảo của hai đời vua Trần và Lê.
Về kiến trúc chùa Dâu cũng giống một số chùa khác, được xây theo kiểu “nội công ngoại quốc” phía 4 dãy nhà liên thông hình chữ nhật, xung quanh nhà chính: tiền đường, thượng điện, thiêu hương. Phía hậu đường xưa giờ không còn, nhưng du khách thăm quan vẫn có thể chiêm ngưỡng 40 gian nhà được bài trí ở hai bên chùa.
Khi du khách đi vào trong chùa, sẽ thấy điểm nổi bật là tháp Hoà Phong cao 17m nằm tại giữa sân. Toà tháp này được được xây dựng bằng gạch mộc nung thủ công. Vào năm 1313 trạng nguyên Mạc Đỉnh Chi theo lệnh nhà vua Trần Anh Tông đã chỉ đạo tu bổ chàu và xây nên tháp 9 tầng, nay dưới tác động của thời tiết mưa gió, chiến tranh nên chỉ còn lại 3 tầng. Khi lên tầng 2 của tháp có tấm bảng ghi 3 chữ “Hoà Phong Tháp”, bên trái là tấm bia đá dựng năm 1738, bên phải là tượng cừu đá có từ 1.800 năm trước.
Hình ảnh: Hoà Phong Tháp.
Với nhiều du khách khi thăm quan chùa Dâu, ấn tượng khó phai là nhìn thấy những bức tượng thờ ở giữa chùa là tượng bà Dâu hay nữ thần Pháp Vân, bức tượng được bật thầy điêu khắc dầy công chạm trỗ vẻ mặt uy nghi, trầm mặc, cao gần 2m. Gương mặt đẹp, có nốt ruồi to đậm giữa trán gợi nhớ đến hình tượng những nàng vũ nữ Ấn Độ, người phụ nữ Tây Trúc. Khi bạn nhìn hai bên là tượng Kim Đồng và Ngọc Nữ.
Trước đây do chùa Đậu tại Bắc Ninh do bị thực dân Pháp phá huỷ nên tượng bà Đậu được đưa về chùa Dâu thờ cúng. Bức tượng Pháp Vũ có những nét thuần Việt, đức độ, cao cả và những bức tượng này được được những nghệ nhân làm từ những năm thế kỷ 18.
Khi xuống tầng dưới Tháp Hoà Phong bạn sẽ thấy 4 cửa. Bên trong tháp là một chiếc chuông đồng đúc vào năm 1793 và chiếc khánh đúc năm 1817. Ở phía 4 góc là 4 tượng thiên Vương cao 1,6m. Trước tháp là bia vuông dựng năm 1738, phía bên trái là tượng chú cừu bằng đá dài 1,33m, cao 0,8m. Bức tượng này có ý nghĩa to lớn về mặt văn hoá lịch sử của dân tộc.
