Lễ hội Bà Thu Bồn là một lễ hội đặc sắc của tỉnh Quảng Nam. Hàng năm cứ vào tiết giữa xuân, khi làn gió nhẹ đu đưa hoa bắp nở tím đôi bờ sông Thu Bồn, bên cạnh những cánh đồng lúa xanh mướt bắt đầu làm đòng, người dân xứ Quảng lại náo nức lễ hội Bà Thu Bồn để tưởng nhớ đến “Bà Mẹ Xứ Sở”, một nữ thần được đặt tên cho một dòng sông lớn.
Vào đúng ngày 12 tháng 2 âm lịch ở làng Thu Bồn, tại dinh bà Thu Bồn, còn gọi là Bô Bô phu nhân, người Chăm, để tưởng niệm bà. Ngoài nghi lễ tế như một số lễ hội khác người dân làng Thu Bồn còn tổ chức đua thuyền, rước cộ và hát bội, trong đó có nhiều người ở các làng gần kề tham gia nhiệt tình. Theo tục lệ trong đợt đua thuyền là thuyền thuộc lăng miếu nào thì được thần ở lăng miếu đó bảo hộ trên sông Thu Bồn.
Sau đợt đua thuyền đến lễ rước cộ bằng một cái bàn lớn, cũng có thể là một chiếc xe kéo được hoá trang đầy đủ, bên trong xe có nhiều thức ăn gồm có hoa quả, gạo thịt, bánh ngọt,… Người người rước cộ đều mặc trang phục theo truyền tục của làng.
1. Truyền Thuyết Bà Thu Bồn.
Có nhiều truyền thuyết về bà được lưu truyền với nhiều di bản khác nhau, khi bà là nàng công chúa xinh đẹp của Vua Mây, khi bà là nữ tướng người Chăm uy nghi, khí phác, kkhi bà là nữ tướng người Việt dưới triều Lê. Nhưng có đặc điểm chung dù là công chúa hay nữ tướng là bà đều hy sinh trong chiến trận, xác trôi dạt trên sông Thu Bồn và được người dân địa phương an táng. Kể từ đó bà luôn hiển linh giúp đỡ cho người dân thoát khỏi mọi tai hoạ như bệnh dịch, đói nghèo, thiên tai… và bà được dân chúng suy tôn và lập đền thờ để cúng bái.
2. Diễn Biến Lễ rước Bà Thu Bồn.
Trong nghi lễ có đều đủ các nghi thức như: lễ rước sắc, lễ rước nước, lễ đại tế tại Dinh Bà. Thời điểm diễn ra lễ rước Sắc tiến hành vào chiều trước ngày 11/2 âm lịch, với 9 đội hình trông rất oai nghiêm là: lân, cờ đại, cờ ngũ sắc, nhạc cổ, trống chiêng, kiệu rước sắc, lính hộ tống, đội hình phụ nữ và bô lão.
Lễ rước nước là nghi thức sôi động, rực rỡ nhất của lễ hội Bà Thu Bồn, tiến hành vào sáng sớm ngày 12/2 âm lịch trên một khoảng không gian rộng lớn từ thượng nguồn sông Thu Bồn về tới Dinh Bà bằng thuyền và đám rước có hàng trăm người tham gian và sự hưởng ứng của đông đảo khách du lịch Quảng Nam.
Sau khi nước được rước từ thượng nguồn về Dinh để tắm rửa Thần vị và để phục vụ cho nghi lễ tại Dinh Bà, là phần lễ long trọng với vật tế là một con trâu đực còn nguyên đã làm sạch sẽ, cùng với mâm xôi lớn, ngoài ra còn nhiều đặc sản Quảng Nam cũng được trưng bày.
Phần lễ hội bà Thu Bồn mang lại sự rực rỡ cổ xưa với những đoàn rước đầy đủ màu sắc tượng trưng cho các dân tộc trên địa bàn, diễu hành qua những ngôi làng ven sông tuyệt đẹp của xứ Quảng là một lễ hội đặc sắc được sự trông đợi của nhiều người dân. Đặt biệt là sau tiết mục lễ hội có những hoạt động cuốn hút khá như đua ghe, hát bội , thả hoa đăng trên sông thu Bồn, trò chơi thi đấu thể thao mang màu sắc hiện đại thu hút nhiều người tham gia, cổ động.
Trải qua hơn 300 năm biến động của lịch sử Dinh Bà và lễ hội Bà Thu Bồn vẫn là một nét văn hoá tâm linh đặc sắc địa phương, ý nghĩa với cư dân xứ Quảng, là nét văn hoá đặc trưng mang sắc thái vùng miền và sự giao thoa văn hoá, tiếp biến giữa văn hoá tâm linh và hiện đại của người dân Việt Nam.
