Trong hành trình du lịch Quảng Bình, địa điểm Đèo Ngang là một danh thắng không thể bỏ qua. Ngọn đèo này đã nổi tiếng hơn kể từ khi Bà Huyện Thanh Quan làm bài thơ “Qua Đèo Ngang”, ngọn đèo từ đó trở nên gần gũi, thân quen với người dân Việt Nam.
Mặc dù Đèo Ngang nổi tiếng nhưng nhiều người còn thắc mắc với những câu hỏi như đèo Ngang ở đâu ? Đây là ranh giới tự nhiên nằm giữa hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh. Đèo có chiều dài 6 km, đỉnh cao khoảng 250m, nằm trên quốc lộ 1A cũ, vượt qua dãy Hoành Sơn – một phần dãy Trường Sơn chạy ngang ra biển Đông.
Dãy núi từ Trường Sơn Tây thuộc phận tỉnh Hà Tĩnh giáp với tỉnh Quảng Bình chạy một mạch từ phía nam huyện Hương Khê của tỉnh Hà Tĩnh ra biển Đông ngăn cách tỉnh Quảng Bình là dãy Hoành Sơn thuộc địa phận huyện Quảng Trạch, đầy những đỉnh núi cao so với mặt biển từ 100 đến gần 200m.
Dãy Hoành Sơn đã bao đời ngăn cách miền Nam với miền Bắc đất nước về mặt địa lý, nên có thời kỳ dài người ta gọi vùng phía Bắc dãy Hoành Sơn là Đàng Ngoài và vùng phía nam là Đàng Trong. Đến thời kỳ nhà Trịnh và nhà Nguyễn Phân Tranh cát cứ cũng lấy dãy Hoành Sơn làm ranh giới, thậm chí nhà Trịnh còn hùng hổ chiếm thêm vùng đất giữa Hoành Sơn và Bắc sông Linh Giang (Sông Gianh) coi như phần đất của mình nên từ đó sông Gianh – địa giới giữa hai vùng đất của Việt Nam là của họ. và cũng từ đó dòng sông Gianh là mốc phân chia giữa hai “nước phong kiến” của Việt Nam.
Trước đây, để đi suốt từ phía bắc dãy Hoành Sơn, tức là từ tận cùng phía nam huyện Kỳ Anh của tỉnh Hà Tĩnh, vào phía bắc huyện Quảng Trạch của tỉnh Quảng Bình bằng đường bộ, không có con đường nào khác mà phải băng qua Đèo Ngang – con đèo Ngoằn ngoèo lên cao xuống thấp bằng các bậc đá từ hòn núi này sang hòn núi khác rất vất vả, đến lúc quá mệt phải dừng chân lại nghỉ và có dịp được ngắm cảnh của bức tranh thiên nhiên tạo kỳ vĩ trước làn gió thoáng mát, trong trẻo về mùa hè, còn về mùa đông thì ngược lại, nếu không gặp mưa là bị gió rét.
Đứng trên đèo Ngang, nhìn xuống ven chân núi chỉ thấy cây cối, bờ bụi rậm rạp, xanh mơn mởn, lưa thưa vài túp nhà, thỉnh thoảng có ít làn khói ban chiều toả lên chứng tỏ có người đang nấu ăn chiều đạm bạc sau ngày vào rừng đốn củi, làm nương rẫy,….
Trên con đường ngăn cách khá dài, người dân hai tỉnh đã xây một cái cổng đơn sơ vừa làm ranh giới vừa để nghỉ chân, nhưng lâu ngày dã bị hỏng. Quốc lộ 1A được xây dựng từ sau năm 1800 và đến các năm sau được mở rộng và thay đổi kiến trúc không phải băng qua nhiều sườn núi cao vòng vèo, dài dặc như trước đây thì thực sự Đèo Ngang đã có nhiều đổi mới.
Từ Quảng Bình ra Hà Tĩnh, xe cộ đã thông suốt. Du khách nhìn xuống hai triền núi thì thấy lác đác, nhưng cũng có nơi đã san sát, cá nhà ngói khang trang không lớn, song nhìn từ bên ngoài dã có vẻ bề thế với vườn nhà, với các loại cây ăn quả đẹp mắt. Rõ ràng đến đầu thế kỷ XXI xem lại những vần thơ của bà huyện Thanh Quan Trước đây đã thấy khác.
Sau khi leo mấy chục bậc thang đá đến Hoành Sơn quan, trong bầu không khí thoáng mát, dịu dàng dưới ánh sáng tiên cảnh, các du khách đứng nghiêm vọng bái đức Mẫu Đệ Nhất Vân Hương Liễu Hạnh, sau đó họ phóng tầm nhìn quanh hai bên đèo đầy thi vị giữa bạt ngàn núi, suối, trời, mây, gió, trăng ngàn vằng vặt và thỉnh thoảng có tiếng chim kêu đâu đó như đang lạc vào giữa cảnh thần tiên ảo diệu.
Khi bừng tỉnh lại giấc mơ trong khung cảnh đẹp huyền ảo, du khách ngoảnh về phía đông nam phía tỉnh Quảng Bình sẽ thấy rõ vịnh Hòn La với nhiều hòn đảo nhỏ và quanh đó là thuyền chài đậu san sát đang chuẩn bị đợt đánh bắt hải sản ven bờ. Nhiều doanh nghiệp kinh doanh du lịch đánh giá đây là một địa điểm du lịch sinh thái hiếm có đầy triển vọng cần được khai thác.
Việc xây dựng hầm đèo Ngang, sẽ không làm mất đi cơ hội thưởng thức cảnh đẹp từ trên đỉnh đèo Ngang, công ty Du Lịch Việt vẫn giữ hành trình du lịch thăm quan Đèo Ngang trong tour Quảng Bình, tại chuyến đi này du khách có dịp cảm nhận vẻ đẹp hùng vĩ nên thơ của ngọn đèo huyền bí này.
